"Окуу китеби" борборунун директору Чынара Курбанова менен маек
Кыргызстандагы мектеп китептеринин сүрөттөрүндө эркектер менен балдар телевизор көрүп жаткан маалда, аялдар менен кыздар ашканада тамак жасап жаткан маалы кездешет. Чын эле ушундайбы?
Гендердик көз караш мектеп китептеринде кеңири таралган жана көптөгөн өлкөлөрдө ушундай окшош формада кездешет. Жакынкы убакытка чейин эркектер жана аялдар жөнүндө болгон стереотиптер жана алардын мектеп китептериндеги социалдык ролу унутта калган. Бирок, өткөн жылы Билим берүү жана илим министрлиги республиканын билим берүү мекемелерин сапаттуу мазмундагы окуу китептери менен камсыздоону жакшыртуу максатында "Окуу китеби" республикалык илимий-практикалык борборун түзгөн (N898 буйругу менен/ 29 -октябрь, 2020 -жыл).
Айтыңызчы, мектеп китептеринин гендердик экспертизасы деген эмне?
"Окуу китеби" борборунун негизги ишмердүүлүгүнүн бири- улуттук жана эл аралык сертификацияланган эксперттер тарабынан жүргүзүлгөн басмырлоого каршы жана гендердик экспертизаны камтыган окуу китептерди экспертизанын 4 түрүнөн өткөрүү.
Басмырлоого каршы жана гендердик экспертиза (ADGE)- бул мугалимдер үчүн окуу китебинин, окуу материалдарынын мазмунун жана дизайнын экспертизадан өткөрүү. Анын максаты- адамдарды түз жана кыйыр түрдө басмырлоого өбөлгө болгон жынысына, рассасына, тилине, майыптуулугуна, улутуна, динине, жашына, саясий же башка ишенимдерине, билимине, тегине, мүлкүнө же статусуна, жана башка жагдайларга байланыштуу терс стереотиптердин пайда болушуна алып баруучу иллюстрацияларды же жоболорду аныктоо.
Окуу китептеринде гендердик терс пикирлер кантип аныкталган?
Министрликтин буйругу менен гендердик теңчилик жана социалдык инклюзия чөйрөсүндөгү экспертиза үчүн, жалпы көрсөткүчтөрү жана критерийлери аныкталган окуу методикалык комплекстердин басмырлоого каршы жана гендердик экспертизасын өткөрүү методологиясы бекитилген. Ошентип, ADGEдин негизги критерийлеринин бири - бул коомдук терс пикир жана стереотиптер. Аты аталган документ жана башка кызыктуу материалдар тууралуу кененирээк маалымат алуу үчүн http://grn.ripk.kg/ru веб-сайтына кирип, " Мектептеги билим берүүдө гендердик теңчилик жана басмырлоого жол бербөө " бөлүмүнө өтүңүз .
"Жекелөө негизинен кабылдоого таасир эткен сезимдерге негизделет. Чындыгында, алдын ала таңууланган пикир биз көргөн жана уккан нерселерге негизделбейт, тескерисинче, адамдардын жана окуялардын жүрүм -турумун кабылдоо жана чечмелөө жекелөөгө көз каранды. Алдын ала пайда болгон терс пикирлердин калыптанышына - үй -бүлөлүк жана коомдук тарбия, ошондой эле жамааттын бир бөлүгү болуу зарылдыгы - маанилүү роль ойнойт. Бала кездеги сезимдер жана ишенимдер келечекте туруктуу болуп калат. Кыязы, адам авторитардык атмосферада - кандайдыр бир аныкталбаган нерсени тактоого жол берилбеген үй -бүлөдө, же өзүнө окшош эмес адамдар менен жолуга албаган чөйрөдө тарбияланып калса, анда терс пикирлер пайда болот. " (Дискриминацияга каршы окуу методологиясы жана окуу материалдарынын гендердик экспертизасы, 22-бет)
Текшерүү тизмеси барбы? (китепти талдоодо авторлор жана эксперттер кандай суроолорду беришет)?
ADGEдин жыйынтыгы боюнча эксперттер ADGEдин бардык категориялары жана түшүнүктөрү боюнча индикаторлорду камтыган "Окуу-методикалык комплекстин басмырлоого каршы жана гендердик экспертизанын жыйынтыктары боюнча эксперттик корутунду" таблицасын толтурушат. Корутундунун аягында эксперттер резюме түрүндө жалпы жыйынтык чыгарып, жыйынтыктоочу бааны (A, B, C) аныкташат. Ошол эле учурда А же В деңгээлин алган окуу китебине андан ары экспертизанын башка түрлөрүн тапшырууга уруксат берилет. Ал эми С денгээлин алган окуу китеби эксперттердин оңдоп-түзөөлөрдү киргизүү боюнча эскертүүлөрүнө ылайык, авторлорго кайтарылып берилет.
Керектүү учурда "Окуу Китеби" борбору ADGE эксперттеринин ОМК авторлору менен жолугушууларын өткөрөт. Анда алар корутундунун жыйынтыктары боюнча пикир алмашышат жана кокусунан кээ бир тыянактар боюнча пикир келишпестиктер жаралса, пикир келишпестиктер матрицасы түзүлөт.
Көбүнчө авторлор "17-19-кылымдын тигил же бул окуяларына аялдардын катышуусунда гендердик тең салмактуулукту кантип сактоо керек", "Эмнеге Ачык билим берүү ресурстарынан (OER) же башка ачык маалымат булактарынан алынса да окуу китептерине ден соолугу начар, мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын сүрөттөрүн колдонууга болбойт? Мындай суроолор боюнча эксперттер ар бир конкреттүү факт боюнча сунуштарын беришет.
Гендердик теңчиликти камсыз кылууда мугалимдин ролу кандай деп ойлойсуз (окуу китептеринде)?
Учурда мугалим окуучулардын гендердик сезимталдыгын өнүктүрүп, күнүмдүк жашоодо кандай стереотиптер жана терс көз караштар кездешээрин аныктоого жана аларга туура мамиле жасоого жардам бериши керек.
Учурдагы окуу китептерининин дегеле бардык предметтер үчүн сүрөттөрүндө- эркектер өндүрүштө иштегени же диванда отуруп гезит окугандыгы, ал эми аялдардын чач тарач, врач, ашпозчу ж.б. болуп иштегени, үйдө идиш аяк же терезе жууган стереотиптүү жагдайлары көрсөтүлгөн. Аялдардын гезит окуп же сыналгы көргөн иллюстрациялар сейрек кездешет.
Ошентип, бүгүнкү күндө бүткүл дүйнөдө жана биздин өлкөдө өзгөрүүлөр болуп жаткандыгына байланыштуу мугалимдин ролу - окуучуларга жогоруда аталган стереотиптер жөнүндө түшүндүрмө берүү менен жыйынтыкталат. Аялдар чачын эркек чачтарачтарга кырктырып, эркек дарыгерлерден дарыланып, эркек ашпозчулар даярдаган тамакты жеш адатка айланып бара жатат. Бул мугалимдердин окутуу аркылуу 1 -класстан баштап бүтүрүүчүгө чейинки окуучулардын гендердик теңчилик сезимин өрчүтүүсүнүн кичинекей гана бөлүгү.
Канча мектеп китептери гендердик экспертизадан өттү жана алар кайсы окуу китептери? (бул окуу жылында студенттер "мындай" жаңы окуу китептеринен үйрөнө баштайт дегенди билдиреби?)
Бүгүнкү күнгө чейин, "Окуу Китеби" борбору ар кандай предметтер боюнча окуу-методикалык комплекстердин 60 кол жазмасына дискриминацияга каршы жана гендердик экспертизаларды жүргүздү. Айта кетүүчү нерсе- бул белгиленген экзамендердин 4 түрүнүн бири гана. Муну менен катар ОМК илимий жана илимий-педагогикалык экспертизадан, ошондой эле практикалык-педагогикалык экспертизадан да (билим берүү уюмдарында апробацияны) өтүшү керек. Экспертизалардын бардык түрлөрүнөн өткөндөн кийин, ОМК бардык рекомендацияларды жана сунуштарды эске алуу менен авторлор тарабынан жыйынтыкталат.
"Окуу китеби" республикалык илимий-практикалык борборунун кызматкерлери тарабынан ОМКга бардык өзгөртүүлөрдү киргизүү жана жазуу максатында жүргүзүлгөн акыркы текшерүүнүн жыйынтыгы менен ОМКнын түзүмүндөгү окуу китебине "Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан сунушталган" деген мөөр коюлат. Быйыл Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин мөөрүнө ээ болгон 2 гана окуу куралы: 7 -класс үчүн "Физика" жана 8 -класс үчүн "Химия" китептери кыргыз тилиндеги мектептер үчүн басылып чыгат. Ошондой эле аларды жайылтуу максатында 2022 -жылы орус жана өзбек тилдерине которуу пландалууда.
Билим берүүдөгү гендердик теңчиликти өнүктүрүүдө Европа Биримдигинин ролу кандай?
Европа Биримдиги (ЕБ) - Кыргыз Республикасынын стратегиялык өнөктөшү. Евробиримдиктин колдоосу менен Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлиги 2019-жылы "Окуу-методикалык комплекстерде басмырлоого каршы жана гендердик экспертизаларды жүргүзүүнүн тартиби жөнүндө жобону" иштеп чыкты жана бекитти . Белгилей кетсек, Кыргыз Республикасында биринчи жолу ЕС жана ЮНИСЕФтин колдоосу менен ADGE эксперттери окутулуп, сертификат алышкан. Азыркы учурда, Европа Биримдиги мамлекеттик стандарттагы билим берүүдөгү дискриминацияга каршы жана гендердик экспертизаларды өткөрүүнү колдоду. Ошондой эле ОМКнын 60 жаңы кол жазмасын колдоого алды жана ал авторлорго жазмалардын мазмунунун сапатын жакшыртууга мүмкүндүк берди.
"Окуу Китеби" Борбору Европа Биримдиги менен кызматташууну улантып, дискриминацияга каршы жана жаңы келген окуу материалдарына гендердик экспертиза жүргүзөт.
Автор: Мунара Боромбаева
